Przemoc wobec dziecka. Przyczyny, skutki, interwencja

Jako złe traktowanie dzieci ro­zumiemy: „Wszelkiego rodzaju uszczerbek fizyczny bądź psychologiczny, jakiego w sposób nieprzypadko­wy doznało dziecko przed ukończeniem osiemnaste­go roku życia, spowodowany przez osoby lub instytu­cje, mogący być skutkiem czy to działania fizycznego, seksualnego lub emocjonalnego, czy też zaniedbania, a który zagraża normalnemu rozwojowi zarówno fi­zycznemu, jak i psychologicznemu dziecka".

Przemoc wobec dziecka można ujmować w różnorakich aspektach

Ze względu na jego charakter i formę:

• maltretowanie fizyczne;
• maltretowanie psychiczne lub emocjonalne.

Ze względu na sposób zaistnienia:

• przez działanie (aktywne): dziecko zostaje zranione fizycznie, psychicznie i/lub seksualnie;
• przez zaniedbanie (pasywne): powstaje wtedy gdy zaniedbywane są podstawowe potrzeby dziecka.

Ze względu na miejsce zaistnienia:

• w rodzinie: do maltretowania dochodzi w środku rodzinnym ( ojciec, matka, rodzina w szerokim w szerokim zakresie: wujostwo, dziadkowie);
• poza rodziną: złe traktowanie jest wynikiem działania osób, które nie są częścią rodziny dziecka, ale określonych instytucji lub społeczeństwa czyli poprzez instytucje społeczno-wychowawcze, służbę zdrowia, wymiar sprawiedliwości.

Przemoc fizyczna

Przemoc fizyczna jest obecnie najbardziej znaną i powszechnie stosowaną formą złego traktowania dzieci i przeważa w środowiskach najuboższych gdzie postawa agresywna staje się odpowiedzią na sytuacje konfliktowe. Jednakże maltretowanie fizyczne jest najłatwiejsze do wykrycia, i to nie tylko ze względu na oznaki cielesne, ale również po sposobie zachowania ofiary. Krwiaki w różnych stadiach gojenia się i/lub o trudnych do wyjaśnienia formach (ślady przedmiotu, którym uderzono), oparzenia będące wynikiem dotykania papierosem, żelazkiem lub innym gorącym przedmiotem, sińce i obrzęki na twarzy, ramionach, klatce piersiowej, plecach, obrzęki na dłoniach i stopach, odparzenia na ramionach, nogach, szyi lub klatce piersiowej (wskazują na fakt przywiązania lub krępowania) zranienia lub podrapania w okolicy oczu, ust, na dziąsłach na zewnętrznych narządach płciowych na wewnętrznej stronie ramion nóg lub na klatce piersiowej rany pochodzące od ostrych lub kłujących przedmiotów, traumatyczne wypadanie włosów złamanie kości czaszki, uszkodzenie mózgu, krwiaki na głowie ukąszenia zatrucia, podduszenia, skarżenie się na częste bóle głowy lub brzucha, konieczność częstego korzystania z ubikacji.

Są to tylko nieliczne objawy przemocy fizycznej, a miejsca na ciele w którym znajduje się dany uraz morze wskazywać na jego pochodzenie. Urazy występujące na udach, łydkach, genitaliach, pośladkach, policzkach, uszach, wargach, szyi i plecach są najczęściej spowo­dowane złym traktowaniem, a nie zdarzeniem losowym. Natomiast zranienia na łokciach, kolanach, go­leniach powstają zazwyczaj w sposób przypadkowy. Wykrycie uszkodzeń narządów wewnętrznych, jak też obecność obrzęków i stłuczeń na głowie, wylewy we­wnętrzne w okolicy oczu, wymioty, konwulsje lub utra­ta przytomności winny alarmować o możliwości złe­go traktowania.

Ślady po przemocy fizycznej objawiają się natychmiastowo, rzecz się ma jednak inaczej jeśli chodzi o objawy emocjonalne, które niejednokrotnie ujawniają się o wiele później. W przypadku dziecka krzywdzonego istnieje kilka dość charakterystycznych obajawów. Mogą się one ujawniać w sposób skrajny lub rozwijać stopniowo, w postaci bardziej zakamuflowanej (fobie, skłonności depresyjne). W zależności od dziecka reakcją może być wzrost agresywności, nieposłuszeństwa lub przeciwnie zwiększoną bojaźliwością, apatią. Oto nieliczne objawy emocjonalne które mogą wystąpić u dziecka maltretowanego: wzrost napięcia emocjonalnego, wzmożona czujność, niezdolność do rozluźnienia, tłumiony płacz lub ciche popłakiwanie w ukryciu, niska samoocena, poczucie odrzucenia, wycofania, skłonność do izolacji, słaba kontrola emocji, problem w rozwoju poczucia własnej tożsamości.

Znęcanie się psychiczne i emocjonalne zaniedbywanie

Znęcanie się psychiczne i emocjonalne zaniedbywanie jest bardzo powszechną, lecz wciąż słabo poznaną formą krzywdzenia dzieci. Stykając się z tym problemem bardzo ciężko jest zarówno rozpoznać go jak i zdefiniować. Tego typu krzywdzenia dzieci niełatwo jest też dowieść przed sądem, gdyż nie pozostawia widocznych śladów. Te wszystkie trudności często prowadzą do zbyt późnego rozpoznania i odpowiedniej reakcji na psychiczne znęcanie się nad dziećmi. Zaniedbanie możemy rozpatrywać w dwóch aspektach: zaniedbanie fizyczne i zaniedbanie emocjonalne (bądź psychiczne). Drugi podział odwołuje się do formy aktywności osoby zaniedbującej: zaniedbanie pasywne - związane z zaniechaniem działania, np. niepodanie dziecku leków, oraz zaniedbanie aktywne - polega na podejmowaniu działań szkodliwych, np. podanie niewłaściwego leku, pozostawienie dziecka w zamknięciu.

Najbardziej powszechne formy fizycznego zaniedbywania dziecka to: brak kontroli, porzucenie - przez dłuższy czas dzieckiem nikt się nie zajmuje, głodzenie dziecka, niewystarczający lub nieodpowiedni ubiór - dziecko ubrane jest w rzeczy brudne, zniszczone lub też nieodpowiednie do warunków atmosferycznych, zaniedbanie stanu zdrowia - brak opieki medycznej, należytego leczenia, wykorzystanie w pracy, prowadzenie w obecności dziecka awantur, libacji. Do form zaniedbania emocjonalnego należą m.in.: odrzucenie - dorosły nie chce uznać potrzeb dziecka, unika i nie akceptuje obecności dziecka, wyobcowanie - dorosły uniemożliwia dziecku kontakt z jego rówieśnikami.

Kolejną trudną kwestią jest podjęcie w takich sytuacjach jak najmniej bolesnej dla dziecka interwencji i terapii. Emocjonalne krzywdzenie i zaniedbywanie definiuje się jako związek między dzieckiem a opiekunem, charakteryzujący się utrwalonymi, szkodliwymi dla dziecka wzorami działania. Te jednak nie obejmują bezpośredniego kontaktu cielesnego. W przeciwieństwie do wykorzystywania seksualnego, utrzymywanego w tajemnicy, ten rodzaj złego traktowania dzieci można łatwiej zaobserwować. Co więcej to, co może być krzywdą dla jednej osoby w określonych okolicznościach, dla innej może być nic nieznaczącym zdarzeniem.

Przemoc psychiczna zawiera przymus i groźby, zastraszanie, emocjonalne wykorzystywanie, upokarzanie, poniżanie, obwinianie i manipulowanie poczuciem winy, wyzwiska, izolowanie poprzez kontrolowanie kontaktów z innymi, zabranianie korzystania z przeróżnych przedmiotów np.: telefonu, komputera, telewizji, zakaz opuszczania domu, wzbudzanie poczucia winy za domniemane niewywiązywanie się z roli rodzicielskiej, wrogie nastawianie dzieci wobec matki lub ojca. Niestety, często ofiara nie może sama uporać się ze swoimi problemami. Przemoc ta niszczy poczucie własnej wartości i godności, niejednokrotnie ofiary twierdzą iż jest ona bardziej raniąca niż fizyczne znęcanie się. Rozwój dziecka jest zaburzony we wszystkich sferach, ale fakt ten nie może stanowić podstawy do rozpoznania zaniedbywania i znęcania się psychicznego, gdyż zaburzenia mogą wynikać z innych przyczyn.

Wykorzystywanie seksualne

Kolejnym rodzajem złego traktowania jest wykorzystywanie seksualne. „Dzieckiem seksual­nie wykorzystywanym uznać można każdą jednostkę w wieku bezwzględnej obrony, jeśli osoba dojrzała seksualnie, czy tez przez świadome działanie, czy tez przez zaniedbanie swoich społecznych obowiązków lub obowiązków wynikających ze specyficznej odpowiedzialności za dziecko, dopuszcza do zaangażowania dziecka w jakąkolwiek aktywność natury seksualnej, której intencją jest zaspokojenie osoby dorosłej".

Badacze wyróżniają sześć typów przemocy seksualnej wobec dzieci:

• bez kontaktu fizycznego: rozmowy o treści seksualnej kierowane do dziecka, ekspozycje anatomii i czynności seksualnych (np. masturbowanie sie w obecności dziecka), oglądactwo (np. oglądanie dziecka podczas kąpieli, czynności fizjologicznej)
• kontakty seksualne polegające na pobudzaniu intymnej części ciała, może przyjmować różne formy
• kontakty oralno-genitalne
• stosunki udowe
• penetracja seksualna (oralne, genitalne)
• seksualne wykorzystywanie dzieci, powiązane z różnymi formami przemocy

Wykorzystywanie seksualne mogą najszybciej rozpoznać lekarze, ponieważ podczas badania dziecko wykorzystywane seksualnie posiada nieuzasadniony i nieproporcjonalny w stosunku do innych dzieci wstyd w czasie badania okolic genitaliów, jak również strach przed wizytą u lekarza. Do oznak należą również reakcje dziecka, które w warunkach domowych jest apatyczne, niekomunikatywne i często płacze, a krótko po przyjęciu do szpitala wskazuje poważną zmianę zachowania: łatwo nawiązuje relacje, jest aktywne, chętnie się bawi.