Badanie psychologiczne na potrzeby opinii sądowych - diagnoza afazji

  Skierowanie do sądu sprawy, w której klient ubiega się o wypłatę odszkodowania przez ubezpieczyciela, jest w wielu przypadkach uzasadnione, gdyż umożliwia uzyskanie zadośćuczynienia za doznaną krzywdę oraz za szkodę osobową.

Jednym z głównych elementów postępowania w przypadku opinii sądowych jest dokonanie oceny sprawy przez specjalistów m.in. z zakresu medycyny (ocena uszczerbku na zdrowiu) czy psychologii (ocena objawów psychologicznych). W niniejszym artykule zostanie omówione pojęcie afazji, często pojawiające się w przeprowadzanych w postępowaniu  o wypłatę odszkodowania i zadośćuczynienia opiniach sądowo-psychologicznej i sądowo-psychiatrycznej.

Terminem afazja (gr. fazis - mowa) określa się zaburzenie mowy, które związane jest  z częściową lub też całkowitą utratą znajomości języka na skutek urazu w obszarze ośrodkowego układu nerwowego. Osoba dotknięta afazją uprzednio opanowała czynności mowy, jednak w wyniku uszkodzenia odpowiednich struktur mózgowych, utraciła tę zdolność. Ponadto, aparat wykonawczy mowy, który jest niezbędny do artykulacji i obejmuje on mięśnie warg, języka, podniebienia, strun głosowych i mięśni u osoby dotkniętej afazją funkcjonuje prawidłowo.

Afazja jest następstwem uszkodzenia lub niedokrwienia obszaru kory mózgowej odpowiadającej za mowę (afazja ruchowa) albo za rozumienie mowy (afazja czuciowa). Najczęściej występuje afazja ruchowo-czuciowa. Przyczyny utraty mowy mogą być różne, jednak w większości przypadków jest on spowodowany nagłym zaburzeniem krążenia krwi  w mózgu, nazywany udarem, wylewem lub zawałem mózgu lub uraz spowodowany wypadkiem (np. samochodowym) czy też guzem mózgu. Dla większości ludzi rejony mózgu powiązane z użytkowaniem języka są umieszczone w lewej półkuli mózgowej.

Badając dwóch pacjentów z objawami afazji, ale wynikającymi z uszkodzeń różnych obszarów mózgu zaobserwowałyśmy deficyty funkcji poznawczych w różnych obszarach.W pracy badawczej porównujemy pacjenta A z uszkodzeniem mechanicznym mózgu w okolicy lewego płata czołowego z pacjentem B, który doznał mechanicznych uszkodzeń w obszarze lewego płata skroniowego. Porównując zaburzenia funkcji poznawczych  u pacjenta A i B stwierdza się deficyty w obszarze zdolności rozumienia, przetwarzania i artykułowania mowy.

Pacjent A                                                                                                                                   

Uszkodzenie mechaniczne mózgu w okolicy lewego płata czołowego:

Pacjent pozostawał w niepełnym kontakcie słowno-logicznym. Przy wykonywaniu badania psychologicznego, pacjent nie był w stanie zrozumieć niektórych poleceń, w szczególności złożonych, bardziej skomplikowanych. Po przeczytaniu przez osobę badającą zdania, badany wykazywał bardzo duże trudności w bezbłędnym powtórzeniu wypowiedzi, były obecne pominięcia, dodawanie nowych słów lub zmienianie szyku zdania.

Możliwość swobodnego tworzenia wypowiedzi była prawie całkowicie zniesiona. Miał bardzo poważne problemy z czytaniem oraz pisaniem. Na polecenie o wymienienie jak największej ilości słów rozpoczynających się na literę „F”, osoba badana wymieniła jedynie cztery słowa, co oznacza znaczne pogorszenie funkcji językowej. Podczas badania zauważono wyraźne deficyty uwagi, szczególnie w zakresie ciągłości, selektywności oraz podzielności, a także wyraźne osłabienie pamięci krótkotrwałej w zakresie przypominania odroczonych informacji.  

Pacjent B                                                                                                                                        

Uszkodzenie mechaniczne w obszarze lewego płata skroniowego: 

Podobnie jak pacjent A, pacjent B pozostawał w niepełnym kontakcie słowno-logicznym. W obrazie dominowały deficyty funkcji językowych. Mowa była niepłynna z zaburzonym rozumieniem, z częściowo zachowanym powtarzaniem, osłabienie funkcji amnestycznych, obniżenie sprawności psychomotorycznej, a także wydłużenie czasu przetwarzania informacji i czasu reakcji. W wyniku uszkodzenia specyficznych struktur mózgowych płata skroniowego, badany doświadcza nieprzerwanego szumu w głowie oraz pourazowych ataków padaczkowych. W afazji o wariancie skroniowym zasadniczo nie sposób mówienia, lecz to, co jest mówione, ulega zaburzeniu. Mowa zawierała słowa użyte niezgodnie ze swym znaczeniem, niekiedy można odnieść wrażenie, jakoby były one dobierane losowo, niegramatyczne i nielogiczne.

Objawy afazji charakteryzują się dużą złożonością i niepowtarzalnością, stąd też istnieje wiele propozycji podziału objawów zaburzeń funkcji poznawczych. Niemniej jednak, każdemu z nich może towarzyszyć anhedonia, myślenie rezygnacyjne lub też obniżona tolerancja na stres czy frustrację. Chory czuje się zagubiony i niezrozumiany, w pewnym sensie zamknięty w swoim własnym świecie, stając się niezdolnym do podejmowania się takich zadań jak praca zawodowa czy wypełnianie ról społecznych.

Najprostszą i najbardziej popularną jest klasyfikacja T.H. Weisenburga i K.E. McBride z lat 30. XX wieku. Klasyfikacja ta znajduje powszechne zastosowanie w medycynie:

• Afazja głównie ekspresyjna, ruchowa, motoryczna – gdy przeważają objawy związane z zaburzeniami mówienia.

• Afazja głównie impresyjna, czuciowa, sensoryczna – gdy przeważają objawy związane z zaburzeniami rozumienia.

• Afazja mieszana (czuciowo-ruchowa) – gdy występują objawy zarówno zaburzeń mówienia, jak i rozumienia.

• Afazja całkowita, totalna, globalna – gdy występuje całkowita lub prawie całkowita niezdolność mówienia i rozumienia.

• Afazja amnestyczna, nominalna, nominacyjna, anomia – gdy główne problemy polegają na trudnościach z nazywaniem obiektów i odnajdywaniem potrzebnych słów w trakcie konwersacji (objawy te są obecne w każdej afazji, ale mogą występować także oddzielnie, najczęściej jako stan zejściowy po poważniejszych zaburzeniach afatycznych).